To trochę o starszych dzieciach:
Motoryczność człowieka, pod tym pojęciem rozumie się całokształt ruchowych możliwości człowieka, zarówno w znaczeniu ilościowym jak i jakościowym. Termin ten odnosi się do wszystkich form dotyczących poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia ciała lub jego poszczególnych części.
Istnieje nieskończenie wiele kombinacji ruchowych możliwych do wykonania. Służą one np.: pracy, sportowi. Lokomocji, twórczości artystycznej, itp. A zatem ruch jest nierozerwalnie związany z życiem człowieka. Skuteczność każdego działania ruchowego zależy w dużej mierze od poziomu rozwoju cech motorycznych, do których zalicza się: szybkość, siłę, wytrzymałość oraz intercechy i cechy jakościowe ruchu - zwinność [koordynacja ruchowa], skoczność [moc] i gibkość. Rozwój cech motorycznych i ich doskonalenie uzyskujemy przez działanie.
Motoryczność zmienia się w ciągu ontogenezy, jest uboga w okresie niemowlęcym, wzbogaca się w dzieciństwie, osiąga wysoki poziom i duży stopień różnorodności w latach młodości. Zwykle stabilizuje się w produkcyjnym okresie życia i podlega inwolucji w okresie starzenia się. Zmiany te kształtują się dynamicznie przez cały okres wzrastania i są zróżnicowane według swoistego programu genetycznego i oddziaływań środowiska zewnętrznego, wpływu miejsca zamieszkania, warunków życia, jakości zajęć W-F itp. Najskuteczniejszą metodą postępowania w procesie kształtowania zdolności motorycznych jest działanie zgodne z naturalnym rytmem i kierunkiem przemian rozwojowych. Działania stymulacyjne będą tym efektywniejsze, gdy wyprzedzą pełnię rozwoju danej cechy i pobudzą szereg funkcji i właściwości dopiero dojrzewających.
Motoryczność człowieka rozpatrywana jest zwykle z uwzględnieniem takich przejawów jak:
- RUCHLIWOŚĆ - wg Z. Gilewicza jest to skłonność człowieka do wyrażania stanów aktywności w częstych aktach ruchowych lub wrażliwość na bodźce kinestetyczne powodujące reakcje ruchowe. Stopień ruchliwości człowieka jest cechą indywidualną, najbardziej rozwiniętą w młodszym wieku. Oceniana była pięcioma stopniami, od ograniczonej do bujnej.
- UZDOLNIENIA RUCHOWE - to zespół właściwości, dzięki którym człowiek może łatwo i szybko uczyć się nowych i nieznanych form ruchu. Poziom ich zależy od takich cech osobowości jak pamięć, wyobraźnia czy inteligencja.
- SPRAWNOŚĆ RUCHOWA - jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się stron motoryczności człowieka. Sprawnym ruchowo nazywamy takiego osobnika, który umie wszechstronnie władać swoim ciałem i ma duży zakres podstawowych nawyków ruchowych. Przejawia się także w posiadaniu przez człowieka dużego zasobu umiejętności z różnych dyscyplin sportu, umiejętności i nawyków o charakterze utylitarnym.
- SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA - jest to zespół cech osobniczych, których wyrazem jest funkcjonalna wydolność organizmu. Sprawnym fizycznie nazywamy człowieka o prawidłowej budowie, charakteryzującego się dużą wydolnością układów wewnętrznych, odpornego na działanie niekorzystnych warunków bytowania, zdolnego do wszechstronnego angażowania swoich cech motorycznych.
Każdy okres rozwoju w ontogenezie od niemowlęcia aż do późnej starości, charakteryzuje się określonymi właściwościami w zakresie motoryki.
Przedmiotem mojego zainteresowania w dalszych rozważaniach będzie rozwój motoryczny dziecka w wieku przedszkolnym, traktowany jako jeden z ważniejszych przejawów ontogenezy dziecka. Wprawdzie w tym okresie motoryka nie jest tak znamiennym wykładnikiem rozwoju osobniczego jak w pierwszych dwóch latach życia - bowiem w wieku przedszkolnym już wyraźniej uzewnętrzniają się specyficzne symptomy rozwoju umysłowego, emocjonalnego czy społecznego - niemniej ciągle jeszcze dziecko najczęściej w sposób motoryczny ujawnia zarówno poziom osiągniętej dojrzałości organizmu, jak też aktualne stany i nastroje. "Badania przeprowadzone z Zakładzie Teorii Wychowania Fizycznego AWF w Warszawie nad aktywnością ruchową dzieci dwu-, trzy- i czteroletnich wykazują, że np. radośnie emocjonujące wydarzenie w domu potrafi nawet dwukrotnie zwiększyć ruchliwość czterolatka".
Ruch jest fizjologiczną potrzebą dziecka przedszkolnego. Na skutek szybkiego rozwoju układu ruchu dziecko charakteryzuje się dużą ruchliwością i tzw. "głodem ruchu". W tym okresie z punktu widzenia zdrowia najbardziej wskazany jest ruch swobodny, dowolny, przerywany chwilami odpoczynku, które dziecko samo sobie reguluje. Różnorodne zabawy i gry ruchowe, indywidualne i zespołowe, prowadzone na świeżym powietrzu i w miejscu bezpiecznym, zaspakajają nie tylko głód ruchu, ale są również ważnym czynnikiem poznawczym, kształcącym i wychowawczym.
W okresie przedszkolnym dziecko zdobywa podstawowy zasób umiejętności ruchowych. Umie już swobodnie chodzić, biegać, skakać, rzucać, wspinać się i utrzymywać równowagę.
W latach 4 do 7 następuje rozwój aktywnej gibkości, skraca się czas reakcji oraz zwiększa się szybkość ruchów i dokładność. Różnice w jakości ruchów i poziomie cech motorycznych dzieci na początku i pod koniec okresu przedszkolnego wyraźnie można dostrzec na przykładzie jednej czynności ruchowej. Trzyletnie dziecko potrafi złapać piłkę tylko wówczas, gdy rzuci się ją z małej odległości, lekko i wprost na wyciągnięte ramiona. Natomiast dziecko siedmioletnie potrafi antycypować lot piłki, elastycznie amortyzować jej uderzenie, wykorzystując do tego ugięcie kończyn dolnych i tułowia, a więc uruchamiając cały wielki łańcuch ruchowy, jakim jest ciało z licznymi ogniwami (stawami), o różnym stopniu swobody ruchu.
W piątym roku życia dziecko wchodzi w tzw. apogeum motoryczności. Jego ruchy stają się płynne, swobodne, a nawet ładne. Pewną trudność sprawiają mu jeszcze czynności precyzyjne związane z samoobsługą, których przyczyną jest nie zakończony proces myelinizacji. W okresie przedszkolnym zaczyna się również zróżnicowanie motoryczne pomiędzy dziewczętami a chłopcami, wynikające między innymi z różnicy zainteresowań, tradycji i obyczajów. W wyniku dużej w tym wieku aktywności ruchowej dziecko gromadzi doświadczenia ruchowe, rozwija pamięć i wyobraźnię ruchową. Dużą rolę w tym zachowaniu się dziecka odgrywa telerecepcja. Wzrasta również znaczenie mowy, jako bodźca wyzwalającego ruchy.
Okres przedszkolny kształtuje większość ruchów dziecka i kończy się, kiedy motoryczność przedszkolaka przypomina w ogólnym obrazie model motoryki człowieka dorosłego. Jest to z tego względu niezmiernie ważny etap życia, obarczający rodziców i nauczycieli wielką odpowiedzialnością za stworzenie podstaw do przyszłego kształtowania motoryczności ludzkiej. Jest to równocześnie okres, w którym zbiegają się trzy elementy sprzyjające wychowaniu fizycznemu: duża potrzeba ruchu, duża wrażliwość na bodźce i czynniki oraz dostateczny poziom dojrzałości motorycznej, umysłowej i społecznej. Można również przyzwyczaić dzieci do codziennej aktywności ruchowej. W tym okresie należy również przygotować dziecko od strony fizycznej i motorycznej do podjęcia obowiązków szkolnych. Dojrzałość szkolna ma bowiem także swój aspekt motoryczny, co przemawia za słusznością wspomnianej tezy o zintegrowanym rozwoju osobniczym dziecka.
Należy jeszcze raz stwierdzić, że prawidłowe wykorzystanie aktywności motorycznej dzieci przedszkolnych zarówno przez rodziców jak i wychowawców w przedszkolu może gwarantować ich prawidłowy wszechstronny rozwój i stworzyć podstawy do optymalnego kształtowania i wzbogacania motoryczności w następnym okresie rozwoju, jakim jest okres wczesnoszkolny.
Moment, w którym dziecko przekracza próg szkolny jest dla niego pewnego rodzaju wstrząsem fizjologicznym, spowodowanym zmianą trybu życia. W okresie wczesnoszkolnym trwa nadal proces osyfikacji szkieletu oraz w ostatnią fazę wkracza innerwacja mięśni ręki. Następuje wzmacnianie mięśni oraz połączeń kostno - stawowych. Wszystko to sprawia, iż organizm dziecka krzepnie, wzrasta siła, wytrzymałość i ogólna sprawność. U dzieci o opóźnionym rozwoju mogą wystąpić jeszcze w tym okresie trudności w wykonywaniu ruchów precyzyjnych, np. w pisaniu.
Dziecko rozpoczynające naukę szkolną wykazuje już opanowanie wszystkich podstawowych form ruchowych. W dalszej kolejności następuje doskonalenie tych form i tworzenie ich kombinacji, np. chwytu z biegiem, rzutu z rozbiegiem itp. Jednak większość tych ruchów nie jest należycie skoordynowana. W ciągu dwóch pierwszych lat pobytu w szkole dziecko doskonali je i uczy się nowych ruchów i nowych kombinacji, np. łączenie biegu ze skokiem, biegu z rzutem, wiązanie rzutów i chwytów z dodatkowymi ruchami (przysiadem, obrotami) itp. Pomaga mu w tym jego ruchliwość spowodowana potrzebą zaspokojenia tzw. "głodu ruchu", a także zdolności naśladowcze. Dzieci 7-, 8-letnie znajdują się jeszcze na niskim stopniu intelektualizacji i ich działanie ruchowe jest raczej spontaniczne. Niemniej coraz bardziej zaczynają się interesować efektami wykonywanych zadań ruchowych, wykazują chęć uzyskiwania coraz lepszych rezultatów, silnie odczuwają zadowolenie z sukcesu ruchowego, z każdego udanego ćwiczenia. Są to przeżycia radosne i należy je wykorzystywać w procesie dydaktyczno - wychowawczym.
W klasie trzeciej można zaobserwować już pełne przystosowanie motoryczne dzieci do warunków szkolnych. Weszły one w szczególny dla motoryki okres tzw. "dziecka doskonałego". Ruchy ich są bardziej świadome i celowe. Na uwagę zasługuje fakt, że w tym czasie występuje najwyższa łatwość w opanowywaniu nowych, nawet skomplikowanych nawyków ruchowych. Istota nauczania ruchu polega na przyswajaniu przez uczniów całych przebiegów ruchowych, dlatego staje się ważny poprawny pokaz. Dzieci ćwiczą chętnie, interesują je zadania skomplikowane, a także osiągane wyniki.
Między dziesiątym a dwunastym rokiem życia dziecko przeżywa drugi okres dynamicznego rozwoju motoryczności. Szczególnie mocno rozwijają się takie cechy jak: szybkość, zwinność i moc. U dziewcząt jest to dobry czas dla rozwijania wytrzymałości. W tym okresie istnieją możliwości i potrzeba stosowania ćwiczeń o charakterze siłowym i wytrzymałościowym. W postępowaniu wychowawczym obowiązywać powinien umiar w natężeniu i nasileniu tych ćwiczeń. Serce dziecka nie nadąża za rozwojem całego organizmu, również i płuca nie są jeszcze w pełni rozwinięte.
Motoryczność dziecka 10-, 12-letniego charakteryzuje się celowością, refleksyjnością i ekonomicznością, w przeciwieństwie do poprzedniego okresu, w którym dziecko charakteryzowało się nadpobudliwością i rozrzutnością ruchową. Panuje ono teraz nad swoim ciałem, szybko przyswaja sobie umiejętności ruchowe. Jest to doskonały okres inicjacji sportowej. Dziecko staje się podatne w tym czasie na wszelkie wzory ruchowe, w tym także sportowe. Silnie odczuwa zadowolenie z sukcesu motorycznego i dobrze wykonywanego zadania ruchowego. Są to przeżycia radosne i należy je wykorzystywać w procesie dydaktyczno - wychowawczym.
Dzieci z niższych klas odznaczają się dużą pobudliwością i ciągłą gotowością do ruchu. Jest to przyczyną wielu kłopotów wychowawczych, które nauczyciele i rodzice starają się niewłaściwie rozwiązywać poprzez zakazy i kary. Na zajęciach wychowania fizycznego należy zwracać uwagę, aby ćwiczenia nie były zbyt monotonne i długie, gdyż dziecko w tym wieku nie potrafi przez dłuższy czas koncentrować się na jednej czynności.
Pod koniec tego okresu w gruczołach dokrewnych i budowie dziecka zachodzą istotne zmiany. Rozpoczyna się okres dojrzewania płciowego.
Okres dojrzewania to burzliwe przemiany, rozchwianie proporcji i funkcji organizmu. Skok pokwitaniowy jest przyczyną zaburzenia koordynacji ruchowej, czego konsekwencją jest pewna niezaradność ruchowa, trudności w wykonywaniu ruchów płynnych i precyzyjnych.
Okres młodzieńczy to okres stabilizacji i harmonii. Po dojrzewaniu wzrost ulega zwiększeniu tylko w nieznacznym stopniu. Zanika szorstkość i kanciastość ruchów i sylwetki z okresu dojrzewania.
Okres od 17 do 22 roku życia to okres optymalny w zakresie motoryczności. Człowiek w tym czasie staje się bardziej zrównoważony, odporny fizycznie, silny i wytrzymały - sprawn. To czas korzystny dla wysokich osiągnięć sportowych. Młody człowiek wchodzi w świat dorosłych i czasem nie dzieje się to bezkolizyjnie.
Rozpatrując dzieje ludzkości z punktu widzenia motoryczności człowieka można dostrzec znaczny regres jego naturalnych funkcji ruchowych. Postęp cywilizacji, zdobycze nauki i techniki, kolejne nowe rozwiązania urbanistyczne idą w kierunku jednoznacznie eliminującym potencjał motoryczny i wysiłek fizyczny z czynności, które kiedyś decydowały o przetrwaniu jednostki.
opracowała: Marzena Kococik
literatura:
Bielski J., Życie jest ruchem, Warszawa 19996
Krychowski A., Geneza potrzeb ruchowych człowieka, "Lider" 1995
Meinel K., Motoryczność ludzka, Warszawa 1967
Przewenda R., Wybraniec B., Charakterystyka rozwoju motorycznego dziecka w wieku przedszkolnym, "Wychowanie w przedszkolu" 1984
I znowu wracam do noworodków i niemowląt:
Etapy pionizacji:
2 m.ż. - unoszenie głowy w leżeniu na brzuchu
3 - 4 m.ż. - unoszenie głowy z podpieraniem się rękoma
5 m.ż. - siedzenie z podtrzymywaniem
7 - 9 m.ż. - swobodne siedzenie
8 m.ż. - SAMODZIELNE SIADANIE
Stanie
6 m.ż. - stoi podtrzymywane
9 m.ż. - stoi z podparciem
10 - 12 m.ż. - stoi bez podparcia
Lokomocja
6 m.ż. - pełzanie
9 - 10 m.ż. - raczkowanie
11 - 12 m.ż. - chodzenie
Chwytanie
4 - 5 m.ż. - chwytanie przy pomocy dwóch rąk:
CHWYT ŁOKCIOWO-DŁONIOWY 5 - 6 m.ż. - chwytanie czterema palcami :
CHWYT DŁONIOWY PROSTY 7 - 8 m.ż. - chwytanie poprzez przywodzenie i odwodzenie kciuka:
CHWYT NOŻYCOWY (w tym okresie można zaobserwować dominację ręki)
Od 9 m.ż. - przeciwstawienie kciuka i palca wskazującego
CHWYT PĘSETKOWY - cecha gatunkowa rodzaju ludzkiego
PROCES INTEGRACJI WIDZENIA. MOTORYKI I PAMIĘCI W ROZWOJU CHWYTANIA I SIĘGANIA WRODZONE - sięganie w kierunku spostrzeganych przedmiotów
5 - 6 m.ż. - sięganie pod kontrolą wzroku, chwyt całą dłonią
6 - 8 m.ż. - integracja podejmowanych czynności z pamięcią wzrokową; poszukiwanie ukrytego przedmiotu; przekładanie przedmiotu z jednej do drugiej ręki;
9 - 12 m.ż. - manipulacja przy udziale obu rąk; zróżnicowany chwyt ręki lewej i prawej Systemy sygnalizacji społecznej KRZYK (wewnętrznie regulowany wzorzec czynności rytmicznej)
1. Wzorzec podstawowy: na głód . Rytm : krzyk, wytchnienie, wdech, krzyk. Na początku słaby i nierówny, stopniowo staje się coraz głośniejszy i bardziej miarowy.
2. Krzyk złości . Rytm: j.w., ale donośniejszy, różni się od wzorca krzyku na głód długością poszczególnych faz.
3. Krzyk bólu . Rozpoczyna się nagle i głośno. Rytm: długi krzyk, długa cisza (wstrzymanie oddechu), szybkie łapanie tchu.
4. Krzyk domagający się uwagi - około 6 - 8 tygodnia życia
5. Krzyk zorientowany na obiekt - około 7 - 8 miesiąca życia
UŚMIECH - Pierwszy uśmiech - około 6 tygodnia życia, bodziec wywołujący uśmiech - oczy; uśmiech do schematu oczu należy do dziedzicznego wyposażenia ;
- Od 3 m.ż. - przyglądanie się innym elementom twarzy;
- Do 5 m.ż. - reakcja podobna na twarz uśmiechniętą, gniewną czy płaczącą
Tu też można znaleźć fajne informacje np. na temat myślenia, postrzegania świata (cały rozwój poznawczy według Piageta)
http://zawalskaaneta.republika.pl/Piaget.htmhttp://noetyka.pl/pedagogika/klasyczne-teorie-rozwoju-czowieka/87-jean-piaget